पुराणानि,उपपुराणानि च

पुराणानि

परिचयः

पुराणानि संस्कृत-साहित्यस्य एतादृशाः ग्रन्थाः सन्ति, येषु इतिहासस्य, काव्यस्य, पुरातत्त्वस्य च सम्मिश्रणम् अस्ति । पुराणानि भारतीय-संस्कृतेः आधारशिलारूपाणि सन्ति अथवा एतानि भारतीय-संस्कृतेः मेरुदण्डः कथयितुं शक्यते । एतेषु सृष्टिक्रम-व्यस्था-प्रलय-वंशानुचरित-प्राचीनभारतीय-भूगोल-रीति-नीति-राजनीत्यादीनामपि उपबृंहणं कृतमस्ति । प्राचीन- संस्कृतवाङ्मये “पुराणम्” इतिशब्दस्य अनेके पर्यायाः उपलब्धाः सन्ति यथा-प्रतनम्, प्रत्नम्, पुरातनम्, चिरन्तनमादयः । पुराणानि पञ्चलक्षण-समान्वितानि मन्यन्ते, येषु सर्ग-प्रतिसर्ग-वंश-मन्वन्तर-वंशानुचरितादीनि आगच्छन्ति । पुराणानां संख्या अष्टादश अस्ति । एतेषां नामानि संक्षिप्तरूपेण निम्नलिखित-श्लोकमाध्यमेन प्रदर्शितानि सन्ति । यथा –
मद्वयं भद्वयं ब्रत्रयं व चतुष्टयम् ।
अ-ना-प-लिङ्ग-कू-स्कानि पुराणानि पृथक्-पृथक् ।।

• 1. भागवतपुराणम्
• 2. नारदपुराणम्
• 3. पद्मपुराणम्
• 4. ब्रह्मवैवर्तपुराणम्
• 5. मार्कण्डेयपुराणम्
• 6. शिवपुराणम्
• 7. विष्णुपुराणम्
• 8. स्कन्दपुराणम्

उपपुराणानि